فرمانهای هیدرولیک همانطور که آسایش زیادی در رانندگی برای ما به همراه میآورند، میتوانند در صورت خرابی که معمولاً ناشی از عدم دقت در سرویس و نگهداری آنهاست، دردسر و مشکلات زیادی نیز به همراه داشته باشند.
این خرابی اغلب در اثر کارکرد بدون روغن و یا سطح پایین روغن به وجود میآید، چرا که اگر روغن به میزان کافی بین قطعاتی که درون پمپ روی هم با فشار زیادی در حال حرکت هستند، وجود نداشته باشد، باعث خوردهشدن سریع آنها میشود.
ساییدگی و پلهکردن این قطعات باعث میشود روغن هیدرولیکی که درون پمپ است، از بین قطعات به بیرون فرار کند و نتواند آن فشار لازم برای کمک به چرخش فرمان را ایجاد کند. در علم سیالات میخوانیم که پمپها انواع مختلفی دارند و یکی از قویترین آنها پمپهای پرهای هستند که نمونهای از آنها پمپ هیدرولیک است. در پمپ هیدرولیک دو قطعه وجود دارد که به ماه و ستاره معروف است. ستاره درون ماه که یک بیضی است میچرخد و روغن بین این دو قرار میگیرد. از آنجا که ماه در واقع بیضیشکل است، باعث میشود تا ستاره در دو نقطه خیلی به لبههای ماه نزدیک باشد و در دو نقطه دیگر کمی فاصلهدارتر قرار بگیرد.
روغن در دو قسمتی که فاصله کم است، تحت فشار بین پرههای ستاره و ماه قرار میگیرد و با نیروی زیادی از محفظه خارج میشود و همین اتفاق باعث چرخش راحت فرمان میشود، اما از آنجایی که این قطعه نیز یک وسیله مکانیکی است و خرابی دارد، ممکن است که در کارکرد دچار مشکل شود.
معمولاً این خرابی با بلندشدن صدای جیغ پمپ هیدرولیک همراه است که در نتیجه فرمان نیز سفت میشود. صدای جیغ کمی که موقع رسیدن چرخها به انتهای چرخش آنها از پمپ به گوش میرسد، طبیعی است و البته که نباید هیچ وقت فرمان را آنقدر بچرخانیم که این صدا بلند شود.
اما گاهی مواقع این صدا در لحظه چرخش فرمان بلند میشود و فرمان نیز به کندی عمل میکند و یا نیاز به گاز دادن موتور است تا فشار بیشتری درون پمپ ایجاد شود. این عیب ناشی از خرابی ماه و ستاره و یا پله شدن دو لبه قرار گرفته روی آنهاست و یا اورینگهای ضعیف درون پمپ باعث فرار روغن میشوند. در این هنگام باید یک بررسی اجمالی از پمپ داشته باشیم. ضمن اینکه فراموش نکنیم که پمپ هیدرولیک به مرور خرابتر میشود و هر چه زودتر رفع عیب شود، بهتر است و میتواند با هزینههای کمی مثل تعویض اورینگها یا رفع پلهها و لبههای ایجاد شده، مثل روز اولش شود.
دقت کنیم که اگر در جایی نشتی وجود دارد، گرفته شود. این نشتی اغلب از محل اتصال شیلنگها به جعبه فرمان و پمپ هیدرولیک که در آن نقاط فشار زیادی وجود دارد، اتفاق میافتد. سطح روغن چک شده و اگر زیاد یا کم است، تنظیم شود.
اگر فرمان سفت است اما با کمی گاز چرخش آن راحت میشود، خرابی میتواند از اورینگها باشد که در حالت کمگاز روغن از آنها فرار میکند، هر چند که پس از مدتی این عیب به یک حالت همیشگی تبدیل میشود و دیگر اورینگها توانایی نگه داشتن روغن را ندارند. پس لازم است تا اورینگها تعویض شود که البته از نشانههای خراب بودن آنها نیز، صاف شدن لبه گردشان و یا ایجاد ترکهایی روی آنهاست. اگر فرمان همیشه سفت است اشکال از اورینگها و یا پلهشدن قطعات روی ماه و ستاره است. پس اورینگها را تعویض کرده و ماه و ستاره را نیز اگر مشکلی دارند، با نمونههای استوک آنها جایگزین میکنیم.
همچنین میتوان لبهها را با کمی سنباده آغشته به گازوئیل یا نفت و استفاده از یک سطح شیشهای از بین برد. اگر روغن از سطح خود بالاتر میآید و از درب محفظه به بیرون میریزد، این عیب نیز ناشی از خرابی اورینگهاست، ضمن اینکه پله شدن لبهها را نیز باید بررسی کنیم.
اگر پمپ توان کافی برای چرخش فرمان را ندارد و فرمان سفت است، عیب میتواند ناشی از گشاد کردن فاصله ماه و ستاره و یا پله شدن دو لبه بالایی آنها باشد.
البته این موارد گفته شده بیشترین حالات خرابی و معمولترین علل آن است و ممکن است عیبهایی مثل خرابی شیر جعبه فرمان، کثیفی مجاری روغن، خرابی خود جعبه فرمان و ... نیز در این بین وجود داشته باشد.
اما رایجترین عیب که معمولاً هنگام کارکردن و داغ شدن روغن درون پمپ خود را نشان میدهد، ناشی از خراب شدن ماه و ستاره و یا همان صفحههای بالایی پمپ است. گاهی اوقات میتوان با ریختن روغن 40 درون پمپ تا حدودی این عیب را رفع کرد که البته فقط یک مسکن سرپایی است.
خودرویی که دارای فرمان هیدرولیکی است، به یک منبع انرژی برای کمک به راننده در هنگام پیچیدن و دور زدن مجهز است. بیش تر فرمانهایی که از چنین منبع انرژی برخوردارند هیدرولیکیاند. وقتی راننده غربیلک فرمان را میچرخاند، پمپ هیدرولیک، روغن مربوطه را تحت فشار به سیستم فرمان خودرو انتقال میدهد تا به واسطه اهرمبندی مناسب، چرخ ها به راحتی به طرفین گردش کنند. روغن هیدرولیک مانند روغن های دیگر از اختلاط روغن پایه و مواد افزودنی تولید می شود که می تواند با توجه به نوع روغن پایه و مواد افزودنی، کاربردهای مختلفی در سیستم های گوناگون داشته باشد.
روغن هیدرولیک را میتوان پرمصرفترین روغن صنعتی نامید، از اینرو با توجه به مصرف بالا و کاربردهای متنوع و شرایط کاری گوناگون، این روغن نیز از تنوع بالایی برخوردار است. در واقع روغن هیدرولیک در یک سیستم نقش انتقالدهنده انرژی را بازی می کند و در صورتی که این روغن دچار مشکل شود، این وظیفه به خوبی انجام نشده و سیستم با اختلال یا توقف در کارکرد روبه رو میشود. به طور کلی وظایفی که از یک روغن هیدرولیک انتظار می رود، روانکاری، انتقال نیرو، کاهش اصطکاک و سایش، محافظت از زنگزدگی اجزای سیستم و سازگاری با تمام اجزای سیستم است. روغنهای هیدرولیک بهشدت به آلودگی هایی که وارد آنها می شوند حساس بوده و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها در اثر آلودگی و ایجاد شرایط سخت کاری تغییر میکند.
بیشتر افراد بر این باورند که روغن هیدرولیک نیز باید همچون روغن موتور، زمان و یا کیلومتر کارکرد مشخصی داشته باشد، در حالیکه این موضوع در روغنهای صنعتی و به خصوص روغن هیدرولیک به تنوع تجهیزات، شرایط گوناگون کارکرد و نوع کاری که روغن در سیستم انجام میدهد بستگی دارد، از این رو نمی توان برای تمام انواع روغنهای هیدرولیک مورد استفاده در خودروهای مختلف زمان کارکرد یکسانی را تعریف نمود و آن را مبنای کار سیستم قرار داد. روغن های هیدرولیک عموما دارای افزودنیهایی هستند که تجهیزات هیدرولیک را در مقابل سایش، خوردگی و اصطکاک محافظت میکنند. افرودنیهای این نوع روغن معمولا چندمنظوره بوده و میزان آنها در روغن هیدرولیک نباید به هر دلیلی کاهش یابد. تغییر در وضعیت روغن هیدرولیک به واسطه تیره شدن یا مات شدن ظاهری رنگ آن، استشمام بوی سوختگی از روغن، تغییرات در گرانروی یا ویسکوزیته و همچنین کف کردن آن قابل تشخیص است.
ادامه کار با روغن اکسیدشده نیز منجر به تشدید سایش در تجهیزات متحرک و ایجاد مشکل در سیستم فرمان خودرو میشود که باعث جمع شدن لجن در مخزن و لولهها میگردد. در صورتی که هیچ یک از علائم فوق در روغن هیدرولیک مشاهده نشود، توصیه میشود بر اساس توصیه شرکت سازنده و کارشناسان خودرو، این سیال پس از هر 120 هزار کیلومتر پیمایش خودرو به طور کامل تعویض شود. ضمنا به این نکته نیز باید توجه داشت که هرگز روغنهای هیدرولیک حتی با ویسکوزیته یکسان را نباید با هم مخلوط کرد.
اگر صدایی مانند ناله کردن هنگام تابیدن فرمان به گوشتان خورد باید سیستم هیدرولیک فرمان خودرو را چک کنید. ممکن است پمپ هیدرولیک خودروی شما در حال خراب شدن باشد.
یا اگر هر نوع نشتی از این سیستم مشاهده کردید باید قبل از هر چیز سطح روغن هیدرولیک را چک کنید و در صورت لزوم به اندازه کافی روی آن روغن سرریز نمایید و چون ممکن است هنگام رانندگی نشتی بیشتر شود باید مرتباً مراقب سطح روغن هیدرولیک باشید و در اولین فرصت با مراجعه به تعمیرگاه نسبت به رفع نشتی اقدام نمایید. این کار بسیار مهم است چون اگر پمپ هیدرولیک بدون روغن کار کند به شدت گرم می شود صدمه خواهد دید و باید پمپ هیدرولیک را تعویض نمایید.