الف : مینرال ( ارگانیک ) ب : سنتتیک ج : نیمه سنتتیک (Premium )
روغنی است که بر پایه نفت خام ساخته می شود و همان روغنی است که سالهاست در خودروها بکار برده می شود و همه ما با آن آشنایی داریم .
روغنی است که از ترکیبات شیمیایی یا پولیمراسیون هیدروکربنها (Olefins ) تولید می شود و نه با تصفیه نفت خام ، این نوع روغن ، اولین بار برای موتورهای جت بکار گرفته شد که بدلیل مزایایی که این نوع روغن نسبت به نوع مینرال داراست در سالیان اخیر مصرف آن در خودروها نیز فزونی یافته است . روغنهای سنتتیک انواع مختلف با مواد تشکیل دهنده متفاوتی دارند که این امر آنها را از لحاظ کیفیت و نوع مصرف نیز با یکدیگر متمایز می سازد ، از بین صدها نوع روغن سنتتیک با فرمولاسیون های مختلف که هر یک محاسن و معایبی را نیز دارا هستند ، نوعی که بر پایه Polyalphaolefins یا به اختصار ( PAO ) ساخته می شود و مقادیر کمی هم Ester در خود دارد ، دارای کارآیی و مقبولیت بیشتری است .
از مزیت های اکثر روغن های سنتتیک می توان موارد زیر را ذکر کرد :
۱- کاهش مصرف روغن بدلیل عمر بیشتر روغن
۲- غیر خورنده و غیر سمی بودن
۳- تبخیر شوندگی پایین
۴- دمای سوختن بالا
۵- مقاومت در برابر اکسیداسیون بالا
۶- دارا بودن شاخص ویسکوزیته بالا به صورت طبیعی ( عکس العمل سریع در مقابل تغییرات دما )
۷- کاهش مصرف سوخت تا ۲/۴ درصد
۸- نقطه روان شدن پایین
۹- قابلیت استفاده از روغنهای با گستره ویسکوزیته زیاد بدون نگرانی از شکست پلیمرها ( در ادامه توضیح داده خواهد شد )
عیب این نوع روغنها نیز ، قیمت بالای آنها و عدم تطابق کامل با موتورهای با تکنولوژی قدیمی است .
مخلوطی
است از روغن سنتتیک و مینرال ( ارگانیک ) ، این نوع روغن کیفیت روغنهای
سنتتیک را ندارد اما در شرایط سخت ؛ نظیر دماهای بالا و یا بار زیاد عملکرد
بهتری نسبت به نوع مینرال داراست و بیشتر برای وانتها و SUV ها مصرف می
شود و قیمت آن نیز کمی بیشتر از مینرالهاست .
برای آگاهی از اینکه
کدامیک از روغنهای فوق برای خودروی شما مناسب است ، بهترین منبع و مأخذ
دفترچه راهنمای خودرو یا برچسبهای داخل محفظه موتور می باشد ( در صورتیکه
نوع روغن مشخص نشده ، معنای آن استفاده از همان نوع قدیمی مینرال است ) .
استفاده از روغن مینرال یا نیمه سنتتیک برای موتوری که تنها استفاده از
روغن سنتتیک در آن توصیه شده ، می تواند برای موتور خطر آفرین باشد ، اما
در مقابل استفاده از روغنهای سنتتیک یا نیمه سنتتیک برای موتورهایی که برای
استفاده از نوع مینرال طراحی شده اند ( موتورهای قدیمی ) با تمهیدات خاصی ،
از نظر تولید کنندگان روغنهای سنتتیک بلا مانع است . اما بسیاری از
متخصصین بدلایل زیر این کار را نیز اشتباه و مضر می دانند :
۱- هر یک از
انواع مختلف روغنهای سنتتیک با توجه به فرمول شیمیایی ، قابلیت تطابق با
برخی انواع لاستیکها و الاستومرها را نداشته و در نتیجه اگر از روغن
سنتتیکی با فرمول خاصی برای موتوری با واشرها و درزبندهایی که با آن فرمول
روغن سازگار نباشد ، استفاده شود باعث نشتی روغن و مسائلی از این قبیل
خواهد شد ( روغنهای مینرال باعث تورم واشرها و جلوگیری از نشتی آنها می
شوند ، اما روغنهای سنتتیک در مورد برخی انواع واشرها دارای این خاصیت
نیستند و حتی برخی از آنها ، باعث خورده شدن برخی انواع واشرها ، می شوند )
در این راستا حتی استفاده از روغن سنتتیک با مواد تشکیل دهنده ای متفاوت
از آنچه در دفترچه راهنمای خودرو درج شده ، برای خودروهایی که با این نوع
روغن کار می کنند نیز می تواند خطر ساز باشد ، چه رسد به استفاده از این
نوع روغنها در موتورهایی که بر پایه استفاده از روغن مینرال طراحی شده اند ،
بعنوان مثال روغن سنتتیک بر پایه Polyglycol با پلی استرها ، پلی کربنیکها
، ABS ، پلی ونیل کلرینها ،Polyphenylene Oxide ( همگی پلاستیک هستند ) و
Buna S ، بوتیل ، Neoprene و لاستیک طبیعی ( همگی الاستومر هستند ) سازگاری
خوبی ندارد و یا روغن سنتتیک بر پایه PAO نیز که اکثر روغنهای سنتتیک
موجود در بازار بر این پایه هستند ( بدلیل شباهت زیاد به خواص روغنهای
مینرال ) با لاستیک طبیعی ، EPDM ، بوتیل و Buna S که همگی الاستومر هستند ،
سازگاری ضعیفی دارد ، لیست برخی از انواع روغنهای سنتتیک و قابلیت
تطابقشان با انواع الاستومرها و لاستیکها ، همچنین حلالیت هر کدام در
افزودنیها و لجن موتور به همراه خواص و عدد VI ( در ادامه بررسی خواهد شد )
۲-
روغنهای سنتتیک در مقایسه با روغنهای مینرال با لایه نازک تری بر روی
قطعات موتور می نشیند ( به همین خاطر فاصله قطعات ثابت و متحرک موتور هایی
که با روغن سنتتیک کار می کنند کمتر می باشد ) از اینرو استفاده از این نوع
روغن برای موتورهایی که با تکنولوژی قدیمی مینرال طراحی شده اند ، باعث
نشتی پیستون خواهد شد . البته این مورد از طرف سازندگان روغنهای سنتتیک با
دلایل قابل قبولی رد می شود ، اما در عمل این مشکل ، درباره خودروهای قدیمی
دیده شده .
به هر روی در صورتی که سالهاست از روغن مینرال استفاده می
کنید و خودرویتان دارای تکنولوژی قدیمی است ، از استفاده از این نوع روغنها
بپرهیزید ، اما درصورتیکه دارای خودرویی با تکنولوژی نسبتا جدید هستید و
از بی خطر بودن تعویض روغن از مینرال به سنتتیک یا نیمه سنتتیک اطمینان
دارید ، از نوعی که برپایه PAO ساخته شده استفاده نموده و این موضوع را نیز
از یاد نبرید که با تعویض روغن از مینرال به سنتتیک باعث می شوید رسوبات
پخته شده روغنهای مینرال از روی قطعات موتور کنده شده و در موتور غوطه ور
گشته و پس از مدتی موتور را از کار بیندازد ، به همین خاطر قبل از این
تعویض باید موتور را یا به طور کامل رسوب زدایی نموده و یا اینکه از
روغنهای فلاشینگ ( Flush Oil ) استفاده نمایید ( این نوع روغن فقط مخصوص
تمیز کردن موتور می باشد ) به این ترتیب که روغن مینرال را بدون تعویض ف_ *
ل*_ ت ر تخلیه کرده و روغن فلاشینگ را جایگزین نموده و اجازه دهید موتور
به مدت ۲۰ دقیقه درجا کار کند ، پس از آن میتوانید روغن فلاشینگ را تخلیه
کرده ، ف_ * ل*_ ت ر را تعویض نموده و روغن سنتتیک یا نیمه سنتتیک را
جایگزین نمایید .
· روغنهای
نیمه سنتتیک ، همانگونه که ذکر شد مخلوطی هستند از روغن مینرال و سنتتیک و
می توانند همان مشکلات روغن سنتتیک را برای موتورهای ساخته شده برای
روغنهای مینرال پدید آورند .
· در خودروهایی که استفاده از روغن سنتتیک
در آنها توصیه شده ، حتما از نوع مشخص شده استفاده نمایید و درصورتیکه به
جهت قرارداد شرکت تولید کننده با شرکت نفتی خاصی ، تنها نام روغن مربوطه در
دفترچه راهنما ذکر شده و از توضیح بیشتر در مورد آن خودداری شده ، و بر
روی ظرف آن روغن هم توضیحی درباره نوع مواد تشکیل دهنده ، داده نشده ، تنها
از همان نوع روغن استفاده نمایید .
· در صورتی که به تعویض نوع روغن از
مینرال به سنتتیک در خودروی خود اصرار دارید ، نوعی که اکثر روغنهای
سنتتیک موجود در بازار را شامل می شود ، یعنی PAO را ، انتخاب نمایید ، چرا
که بیش از دیگر انواع روغنهای سنتتیک به نوع مینرال شبیه است .
یکی از عمده وظایف روغن موتور
حفاظت از موتور اتومبیل و اجزای داخلی آن است، بنابراین هرچه سطح کیفی
بالاتری برای موتور اتومبیل انتخاب کنیم درواقع به خودمان خدمت کرده ایم.
انستیتو نفتی آمریکا API برای طبقه بندی روغن ها بر چسب کیفیت و فناوری ساخت آنها کد بندی خاصی را از دو حرف لاتین در نظر گرفته است.
در
این کدگذاری حرف C مشخصه خودروهای دیزلی و حرف S بیانگر بنزینی بودن
اتومبیل است و حرف دوم، نشان دهنده سطح کیفیت روغن درنظر گرفته شده و از
حرف A در زبان انگلیسی آغاز می شود. به این مفهوم که حرف A پایین ترین سطح
کارایی و بالا رفتن حروف سطح کارایی مناسب و به روز روغن را نشان می دهد.
مانند SG، SJ، SL، SMو... سطوح کارایی بالاتر، نشان از میزان افزودنی های
بیشتر در روغن بوده و در تست آزمایشگاهی و عملکردی، شرایط سخت تری را تحمل
می کنند.
از آنجا که
از لحظه استارت زدن تا لحظه خاموش کردن خودرو، روغن موتور باید حضوری مداوم
و موثر داخل پیشرانه اتومبیل داشته باشد، در انتخاب آن کاملا دقت کنید، در
حالی که کیفیت مناسب روغن موتور به عوامل مختلفی بستگی دارد که باید تک تک
آنها را مورد بررسی قرار دهید و پس از آن دست به جیب شوید. یک روغن موتور
مرغوب، دارای گرانروی مناسب و ضریب اصطکاک بسیار پایین بوده و توانایی
روانکاری بخش های مختلف و قطعات متحرک موتور را دارد.
ضمنا روغن موتور
علاوه بر سازگاری با ترکیبات پلیمری موجود باید دارای اثرات بازدارندگی
خوبی در مقابل زنگ زدگی، خوردگی، اکسیداسیون و سایش باشد. به طور کلی روغن
های موجود بازار به دو گروه تک درجه ای MonoGrade و چهارفصل Multi Grade
تقسیم بندی می شود که امروزه با توجه به تکنولوژی مورد استفاده در موتورهای
امروزی، گروه دوم همواره از سوی کارشناسان توصیه می شود.
انجمن مهندسی
خودرو، روغن های موجود بازار را مطابق طبقه بندی SAE تقسیم بندی کرده است،
به صورتی که با نمادی شامل دو عدد و یک حرف لاتین مشخص شده اند.
در این
تقسیم بندی عدد قبل از حرف W نشان دهنده گرانروی روغن در دمای پایین است و
هرچه کمتر باشد روغن مورد نظر در دمای کمتری قابل استفاده است، اما در
مقابل عدد بعدی که نشان دهنده گرانروی در دمای بالا برای روغن است هرچه
بیشتر باشد روغن مذکور در دمای بالاتر چسبندگی بیشتری خواهد داشت.به عنوان
مثال 20w نشان دهنده ویسکوزیته روغن در دمای پایین و w50 ویسکوزیته در دمای
بالاست. به عبارت دیگر روغن 20W50 می تواند برای دمای پایین تر از دمای
انجماد تا بالاتر از 100 درجه مورد استفاده قرار گیرد و برای خودروهایی که
بین شهرستان های سردسیر و گرمسیر تردد می کنند، مناسب است.
روغن موتور از ترکیب روغن¬های پایه و ادتیوها (افزودنیها) بدست می آید.روغن های پایه روغن استفاده شده در تولید روغن موتور ها انواع مختلفی دارند و میتوان آنها را به پنج گروه دسته بندی کرد. روغن-های پایه معدنی(مینرالMineral,)، روغن های پایه سنتتیک(روغن های مصنوعیsynthetic, )، روغن های نیمه سنتتیک(:semi-syntheticکه ترکیبی از روغنهای پایه معدنی و روغنهای سنتتیک هستند)، روغن های پایه گروه 3(:GIIIکه به روغن های پایه نسل جدید معروفند و به نوعی از بهینه سازی روغنهای پایه معدنی بدست می¬آیند و در تولید روغن موتور های جدید از آنها استفاده میشود) وآخرین گروه نیز روغنهای پایه تصفیه¬ای هستند که در ایران جهت تولید روغن موتورهای مونوگرید و روغنهای با سطح کیفیت پایین استفاده میشود در حالیکه روغنهای پایه تصفیه دوم همانند آهنهای قراضه بوده و در کشورهای فوق صنعتی از قبیل ایالات متحده آمریکا خوراک اصلی شرکتهای تولید کننده روغن موتور میباشند، در کشور ما بدلیل پایین بودن دانش فرآوری روغنهای پایه تصفیه، جهت تولید روغنهای موتور با کیفیت بالا از روغن های پایه تصفیه اول یا همان پالایشگاهی که از فرآوری نفت خام بدست میاید، استفاده میشود. ضمنا دانش تولید روغنهای پایه سنتتیک و روغنهای پایه گروه 3 در کشور ما ضعیف بوده یا هنوز بومی نشده است لذا این نوع روغنهای پایه معمولا از کشورهای خارجی وارد میشود.
روغنهای پایه به تنهایی توانایی محافظت از قطعات موتور و انجام عملیات در موتور را ندارند و اگر فرض کنیم که روغن موتور فقط روغن پایه باشد، کارایی آن بیش از 1500 کیلومتر نبوده و بایستی آن را زود به زود تعویض نمود لذا مواد افزودنی مختلفی اختراع گردید که به روغنهای پایه اضافه شده و سبب بهبود کارایی روغن موتور میشود . میتوان گفت که روغن های پایه همانند زرده تخم مرغ در تولید شامپو بوده و و افزودنیها شامل ویتامینها ، نرم کننده ها ، ضدشوره ها، مواد پروتئینی و کف کننده ها میباشد.لذا روغن موتور به معنی ترکیبی از روغنهای پایه و بسته افزودنی ویژه¬ای میباشد که سبب بهبود عملکرد موتور میشود.
مواد افزودنی روغن موتور انواع مختلفی داشته و متناسب با افزایش تعداد مواد افزودنی ، میزان کیفیت کارایی روغن موتور ها افزایش می یابد.پاک کننده¬ها، معلق کننده¬ها، موادضدزنگ، موادضد سایش، مواد ضدفرسایش موتور، مواد ضد کف، مواد خنک کننده و.. از جمله مهمترین مواد افزودنی هستند که به روغن های موتور افزوده میشود، یک روغن موتور خوب بایستی از تمام افزودنیهای بهینه استفاده نماید تا نیاز به مکملهای روغن کاهش یابد و توصیه میشود تاحدامکان از مصرف مکملهای روغن موتور استفاده نشود.
روغن موتورها از نظر میزان مواد افزودنی و نوع آن براساس سطح کیفی و استاندارد جهانی API که علامت اختصاری موسسه نفت آمریکاست دسته بندی میشوند. دراین دسته بندی روغن موتور ها ابتدا به نوع روغنهای سواری که با علامت اختصاری S=Station به معنی سواری یا بنزین سوز، و روغن موتورهای دیزل یا گازوئیل سوز که با علامت اختصاری C=Commercial تقسیم بندی میشود، پس از آنکه مشخص شد این روغن موتور متناسب با چه نوع سوختی است، از حروف لاتینی استفاده میشود که بیان میکند سطح کیفی این روغن موتور چقدر است. این حروف از A شروع و تاکنون به Nختم میشود.به این ترتیبAPI SA, API SB, …, API SL, API SM, API SN که سطح کیفی API SN بیشتر و بالاتر از روغن موتورهای دیگر است. در زمینه روغن موتور های دیزل هم مسئله به این صورت میباشد و روغ موتور API CI-4 سطح کیفیت بیشتری از سطح کیفی CH4و سطح کیفی API CF-4 دارد.
روغن صنعتی چیست؟
روغن صنعتی به طیف وسیعی از محصولات صنعتی که شامل انواع روانکارها است، اطلاق می شود و به طور کلی روغن صنعتی به انواعی از روغن که مصارف صنعتی دارند گفته می شود که بر حسب کاربردشان خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی دارند.
کاربردهای روغن صنعتی
روانکاری تجهیزات
محافظت قطعات
برشکاری
تراشکاری
عملیات حرارتی
انتقال حرارت
انتقال نیرو
مواد تشکیل دهنده روغن صنعتی :
همه انواع روغن صنعتی از دو ماده اصلی تشکیل شده اند:
روغن پایه : ماده ای است که از پالایش نفت خام حاصل می شود.
مواد افزودنی: موادی است که به روغن پایه افزوده می شود جهت به دست آمدن خواص فیزیکی و شیمیایی مورد نظر و کارایی بهتر
روغن صنعتی - روغن های صنعتی - گریس صنعتی - چسب صنعتی
مراحل تهیه روغن صنعتی :
تهیه روغن صنعتی در چندین مرحله صورت می گیرد که در زیر به شرح آن می پردازیم:
گام اول تقطیر نفت خام است که در دو مرحله تقطیر در جو و تقطیر در خلا انجام میگیرد تا ماده ای با دمای اشتعال و گرانروی معین حاصل گردد
گام دوم تزریق حلال پروپان است که سبب استخراج مواد ته مانده برج تقطیر می شود.
گام سوم جداسازی ترکیبات نامطلوب آروماتیکی با به کارگیری روش های شیمیایی است.
گام چهارم جداسازی پارافین های سنگین جامد از طریق روش های فیلتراسیون و انحلال است.
گام پنجم افزودن مواد افزودنی مورد نیاز به روغن پایه حاصله است تا روغن صنعتی با خواص مورد نظر حاصل آید.
انواع روغن های صنعتی
روغن هیدرولیک
روغن کمپرسور هوا
روغن زنجیر
روغن انتقال حرارت (روغن داغ)
روغن ضد زنگ و ضد خوردگی
روغن دنده
روغن برش
روغن بنزینی
روغن توربینی
روغن دیزلی
روغن دریایی
روغن نساجی
روغن ماشین آلات راه سازی
روغن ابزار
روغن صنعتی - چسب صنعتی - گریس صنعتی - روغن های صنعتی
در موتور یک خودرو ، با توجه به وجود انواع مختلف نیروها ، نیاز به سیستم های مختلف روانکاری است.
در حالت کلی می توان نیروهای مکانیکی بین قطعات را به دو دسته اصلی نیروهای دورانی ـ فشاری و نیروهای مالشی تقسیم کرد.
نیروی دورانی ـ فشاری در قطعاتی مانند میل لنگ و میل سوپاپ به وجود آمده و نیروی مالشی در مناطقی مانند سیلندر ـ پیستون و یا سوپاپ وجود خواهد داشت . مجموعه سیلندر و پیستون به دو طریق روانکاری می شوند . در حالت اول روغن ازطریق مجرای تعبیه شده روی شاتون ، به جداره سیلندر رسیده و در حالت دیگر با پاشیده شدن روغن توسط محورهای میل لنگ این کار انجام می شود . در نهایت روانکار با ایجاد لایه ای مناسب بین رینگ، پیستون و جداره سیلندر علاوه بر جلوگیری از تماس مستقیم سطوح ، از فرار گازهای متراکم درون محفظه احتراق جلوگیری کرده و سپس توسط رینگ روغن جارو شده و به کارتر می ریزد . ازطرف دیگر ، سیستم روانکاری در قطعاتی مانند میل لنگ و میل سوپاپ با روش مذکور متفاوت بوده و با توجه به نوع محورها و یاتاقان ها (ازنظر تحرک) روانکاری انجام می گیرد.
فروش انواع روغن های صنعتی در شرکت پرشین اویل
یاتاقان های ثابت میل لنگ روی محور اصلی آن قرارگرفته و توسط مدار اصلی روغن تغذیه می شوند. در حالی که یاتاقان های متحرک (محور لنگ) ازطریق کانال هایی که از محورهای ثابت به آنها می رسد ، روانکاری می شوند. نکته بسیار مهمی که در ارتباط با روانکاری یاتاقان و میل لنگ وجود دارد ، سرعت چرخش (دور) میل لنگ درون یاتاقان است. در ابتدای استارت هنگامی که دور موتور صفر است ، میل لنگ روی یاتاقان تکیه کرده و به تدریج با افزایش سرعت گردش میل لنگ (با توجه به لقی بین یاتاقان و میل لنگ) روغن به زیر محور میل لنگ کشیده شده و آن را بلند می کند . بنابراین هرگز نباید اجازه داد که دور موتور از حد معینی (بخصوص تحت بار زیاد) کمتر شود که با انتخاب دنده مناسب و سنگین می توان این مسئله را حل کرد . از نکات دیگر در ارتباط با روانکاری میل لنگ ، نشت روغن از انتهای میل لنگ و ورود آن به قسمت فلایویل و صفحه کلاچ است که برای جلوگیری از این امر از کاسه نمد استفاده می شود. به همین دلیل بازرسی و تعویض کاسه نمدها درصورت لزوم ، از عوامل مؤثر در عملکرد صحیح صفحه کلاچ و فلایویل است.
روغن و نقش آنالیز آن در مراقبت از وضعیت موتور دیزل
استفاده از برنامه آنالیز روغن یکی از روشهای موفق و مورد تایید برای مراقبت از وضعیت ماشین آلات و جلوگیری از آسیب دیدگی قطعات آنها درطول 3 دهه گذشته بوده است.
روغن موتور که یکی از اجزای مصرفی موتورهای احتراق داخلی است، عمر محدودی دارد و باید پس از مدت زمان معینی، روغن موتور نو جایگزین آن شود. اما آن چیزی که همواره مورد بحث قرار دارد زمان دقیق تعویض روغن موتور است. در گروه روغن موتورها پارامتری به نام ذخیره قلیائیت کل(TBN) با واحد mg KOH/g وجود دارد که یکی از ویژگیهای بارز هر روغن موتور است. این عدد در هر روغن نشان دهنده خاصیت قلیایی آن روغن و یا بعبارت دیگر توانایی آن روغن برای خنثی کردن اسیدهای تشکیل شده درون روغن، ناشی از اکسیداسیون روغن یا دیگر عوامل است که در اثر کارکرد روغن موتور ایجاد می شوند.
برای تعیین زمان دقیق طول عمر یک روغن موتور باید از TBN روغن نو یا روغن کارکرده مطلع شویم. هنگامیکه از زمان استفاده از روغن موتور می گذرد، TBN روغن افت می کند. این پدیده نشان دهنده کاهش توانایی روغن برای مقابله با مواد اسیدی و یا تمام شدن مواد افزودنی پاک کننده روغن موتور است. تجربه نشان می دهد، هنگامی که میزان TBN روغن به نصف TBN روغن نو می رسد، بهترین زمان تعویض روغن موتور فرا می رسد. در حال حاضر اندازه گیری TBN، تنها در آزمایشگاههای روغن امکان پذیراست. به همین دلیل برای تعیین TBN روغن، باید از روغن موتور نمونه گیری و به آزمایشگاه ارسال شود. از طرف دیگر امروزه در برنامه های پیشرفته مراقبت از وضعیت، به روغن موتوری که با بسیاری از قسمتهای حساس درون یک موتور در تماس است به چشم یک منبع پر ارزش اطلاعات می نگرند. بدین منظور میزان و نوع ذرات فلزی موجود در نمونه روغن را با روش اسپکتروسکوپی یا روشهای مشابه تعیین می کنند. ذرات فلزی روغن نو نشان دهنده مواد افزودنی موجود در آن است. ولی هنگامی که روغن درون موتور شروع به کار می کند، ذرات فلزی ناشی از سایش قطعات موتور مانند میل سوپاپها، پیستون و یاتاقان های میل لنگ در روغن موتور افزایش می یابد. هنگامی که این مقادیر از حد مشخصی که در جداول و برنامه ها تعیین شده است فراتر رفت، به مسئول مربوط گوشزد می شود که چه قطعاتی از موتور در حال سایش است و برای حل این مشکل یا باید روغن موتور را تعویض کرد یا نسبت به رفع مشکل مکانیکی موتور اقدام کرد.
انواع خوردگی و معیارهای تقسیم بندی آن
در طول سالیان گذشته، مهندسان و دانشمندان خوردگی دریافته اند که خوردگی در انواع گوناگونی که شباهتهای معینی به یکدیگر دارند و به گروههای مشخصی تقسیم شده اند، ظاهر می شود که بسیاری از آنها منحصر بفرد نیستند، ولی ساز و کارشان از نظر ویژگیها، شباهتهای زیادی دارند.
رایج ترین و آشناترین دسته بندی انواع خوردگی توسط فونتا و گرین ارایه شده است. اساس این طبقه بندی، شکل ظاهری فلز خورده شده است. در این تقسیم بندی هشت نوع خوردگی به شرح زیر به عنوان مهمترین انواع خوردگی برشمرده شده اند:
خوردگی یکنواخت:
این نوع خوردگی به عنوان نوعی از خوردگی که به صورت یکنواخت از ضخامت ماده کم می کند تعریف شده است. برخی از انواع خوردگی ممکن است تحت تأثیر سازو کارهای دیگری اتفاق افتد، اما چون منجر به کم شدن ضخامت می شود، می توان آن را تحت عنوان خوردگی یکنواخت مطرح کرد.
خوردگی شیاری:
این نوع خوردگی در بیشتر مواقع در شیارهایی که در معرض محیط خورنده قرار دارند منجر به خوردگی موضعی شدیدی می شود و معمولاً همراه با حجم های کوچک محلولها یا مایعاتی که در اثر وجود سوراخ، سطوح واشرها، محل رویهم قرار گرفتن دو فلز، رسوبات سطحی و شیارهای زیر پیچ، مهره ها و میخ پرچ ها ساکن شده اند یا به اصطلاح حالت مرده پیدا کرده اند، ایجاد می شود.
خوردگی دوفلزی(گالوانیک):
زمانی که دو فلز غیر همجنس که در تماس الکتریکی با یکد یگر هستند، در معرض یک محلول هادی قرار می گیرند، فلز مقاومتر خورده نمی شود، اما آهنگ خوردگی فلز فعالتر که مقاومت خوردگی کمتری دارد، افزایش می یابد. به علت وجود جریان های الکتریکی بین فلزات غیرهمجنس، این نوع خوردگی، گالوانیک یا دو فلزی نامیده می شود.
خوردگی بین دانه ای:
در این نوع خوردگی مرزِ دانه نسبت به خود دانه از سطح انرژی بالاتری برخوردار بوده و در نتیجه از نظر شیمیایی فعال تر و نسبت به خوردگی حساستر است. خوردگی موضعی و متمرکز در مرز دانه ها یا نواحی نزدیک به آنها در حالیکه خود دانه ها اصلاً خورده نشده اند یا اینکه کم خورده شده اند، را خوردگی بین دانه ای می نامند.
جدایش انتخابی:
جدایش انتخابی نوعی خوردگی است که در آن عناصر خاصی از آلیاژ، حل شده و از آن جدا می شوند. روی، آلومینیوم، کبالت، نیکل و کروم از معمولترین عناصری هستند که به این طریق از آلیاژ جدا می شوند.
خوردگی سایشی:
خوردگی سایشی عبارتست از افزایش سرعت خوردگی یا از بین رفتن یک فلز در اثر حرکت نسبی بین یک مایع خورنده و سطح فلز. در این فرایند یونهای فلزی حل شده روی سطح فلز، در اثر حرکت سیال روی سطح باقی نمانده و یا محصولات جامد حاصل از خوردگی از سطح فلز به طریق مکانیکی جدا می شوند.
خوردگی توأم با تنش:
این پدیده عبارت است از ترک خوردن در اثر خوردگی توأم با تنش که نتیجه اعمال همزمان تنشهای کششی و محیط خورنده روی فلز است. در این شرایط ترک های ریزی که ناشی از فرایندهای خوردگی موضعی هستند، به داخل فلز یا آلیاژ پیشرفت می کنند.
خسارات هیدروژنی:
خسارات هیدروژنی یک اصطلاح کلی است که دلالت بر خسارت مکانیکی وارد شده به فلز در اثر وجود یا واکنش با هیدروژن دارد که خود به چهار گروه تاول زدن هیدروژنی، تردی هیدروژنی، و خوردگی هیدروژنی تقسیم بندی می شود.
این طبقه بندی برمبنای شکل ظاهری حمله عوامل خورنده به سطح فلز صورت پذیرفته است.
لازم به یادآوری است که تعیین مرز مشخصی بین انواع خوردگی امکان پذیر نیست، زیرا تعداد زیادی از انواع خوردگی با هم فصل مشترک دارند.
به همین دلیل شماری از مؤلفان برجسته همچون یولیگ و اوانس از به کاربردن یک قالب طبقه بندی شده بخصوص اجتناب کرده اند و فقط به صورت کاملاً ساده انواع کلاسیک خوردگی را با توجه به فلز یا آلیاژ بخصوص مربوط بررسی کرده اند. به عنوان نمونه، یولیگ در کتاب مرجع خود انواع مختلف خوردگی را چنین برشمرده است:
- خوردگی دو فلزی
- خوردگی موضعی
- خوردگی توأم با تنش
ترک ناشی از هیدروژن و ترک توأم با تنش در حضور سولفور: ترک خوردگی ناشی از هیدروژن نوعی از ترک است که توسط اتم های هیدروژن که به داخل فولاد نفوذ کرده و در داخل ساختار فلز ترکیب شده و مولکول های هیدروژن تشکیل داده اند، ایجاد می شود. ترک ناشی از سولفور یکی از انواع ترک ناشی از تردی هیدروژن سولفور، توام با تنش کششی بوجود می آید.
- خوردگی توأم با خستگی:
خستگی عبارت است از تمایل فلز به شکست در اثر تنش های متناوب، خوردگی خستگی، تقلیل مقاومت خستگی فلز، در اثر وجود محیط خورنده ایجاد می شود.
- خوردگی سایشی
خوردگی ناشی از جریان:
یک تفاوت بسیار روشن میان خوردگی ناشی از جریان و سایش مکانیکی وجود دارد. خوردگی ناشی از جریان در نتیجه شدت آشفتگی سیال و انتقال جرم ناشی از جریان سیال روی یک سطح به وجود آمده و تشدید می شود، در حالیکه سایش مکانیکی بوسیله برخورد فیزیکی سیال به عنوان فاز دوم با سطح به وجود می آید.
- خوردگی اتمسفری:
این نوع خوردگی عمدتاً به خاطر رطوبت و اکسیژن است ولی بوسیله ناخالصی هایی نظیر ترکیبات گوگردی و نمک طعام حادتر می شود.
- خوردگی در خاک:
عوامل مؤثر بر خورندگی خاکها عبارتند از: رطوبت، قلیایی بودن، اسیدیته، قابلیت نفوذ آب و هوا، نمکها، جریانهای سرگردان و اکسیژن.
خوردگی بیولوژیکی:
از بین رفتن یا انهدام یک فلز بوسیله فرآیندهای خوردگی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم، نتیجه فعالیت موجودات جاندار باشد را در گروه خوردگی بیولوژیکی دسته بندی کرده اند. این موجودات شامل انواع میکروسکوپی مثل باکتری ها و انواع ماکروسکوپی مثل جلبک ها و جانوران دریایی دیگر هستند.
از میان دیگر انواع مهم خوردگی- بدون ارایه تقسیم بندی مشخص و گروه بندی معین آنها- می توان به خوردگی های زیر اشاره کرد.
- خوردگی یکنواخت
- خوردگی دوفلزی
- خوردگی توسط اکسیژن
- خوردگی بین دانه ای
- خوردگی انتخابی
خوردگی حبابی:
این نوع خوردگی نوعی خوردگی سایشی موضعی است که در اثر ترکیدن مکرر حبابهای بخار و به دنبال آن خسارت الکتروشیمیایی و تخریب موضعی سطح ایجاد می شود و معمولاً در منطقه صدمه دیده متمرکز می شود. خوردگی حبابی در مواردی مانند محل هایی که جریان آشفته مایع وجود دارد (برای مثال در نزدیکی پروانه کشتی ها و در پرده های پمپ های آب) رخ می دهد.
- خسارات هیدروژنی
- خوردگی توام با تنش
- خوردگی میکروبی
همانطور که ملاحظه می شود محققان و پژوهشگران مختلف، انواع مختلفی از خوردگی را به عنوان ساز و کارهای با اهمیت تر خوردگی معرفی کرده اند. چنانچه مشاهده شد، نحوه طبقه بندی انواع خوردگی توسط شماری از مؤلفان از به کار بردن یک طبقه بندی خاص اجتناب کرده و فقط به صورت ساده انواع خوردگی را بررسی کرده اند .
هر چند در برخی از مراجع تقسیم بندی انواع خوردگی بصورت بالا ارایه شده و بجای گروه بندی انواع خوردگی، تنها به معرفی ساز و کارهای مهم پرداخته شده است، برخی از محققان و نویسندگان سعی کرده اند تا ساز و کارهای گوناگون خوردگی را با توجه به شاخص های مختلف، تقسیم بندی کنند. یکی از مهمترین و معتبرترین مراجع علم خوردگی که چنین راهبردی را انتخاب کرده، کتاب مرجع خوردگی از انتشارات ASM است . در این کتاب مرجع، سازوکارهای مختلف خوردگی براساس منشاء و ظاهر آنها به پنج دسته اصلی به قرار زیر گروهبندی شده اند:
خوردگی یکنواخت:
در این نوع خوردگی شامل خوردگی اتمسفری، خوردگی دوفلزی، خوردگی ناشی از جریانهای سرگردان، خوردگی یکنواخت در اثر فعالیت موجودات جاندار، خوردگی در نمک مذاب، خوردگی ناشی از فلز مذاب و خوردگی در درجه حرارت های بالا می شود.